Ιστορία

Ιστορία

Το χωριό της Στενής βρίσκεται στα δυτικά κράσπεδα του Τσικνιά. Η ακριβής χρονολογία οπότε κτίστηκε το χωριό δεν είναι γνωστή. Ίσως κατά τους βυζαντινούς χρόνους ή και ακόμη πιο μπροστά. Κατά το Στράβωνα φυλή Γυραιείς διέμενε στους πρόποδες του βουνού Γύρος, Τσικνιάς.

Στα νότια κράσπεδα του Τσικνιά αναφέρεται ότι έχουν βρεθεί θραύσματα από πήλινα αγγεία προχριστιανικών περιόδων. Τέτοια σημάδια ξέρουμε ότι κατά καιρούς βρέθηκαν στην γεωργική περιοχή Γαλανά, που πράγματι τοποθετείται στα νότια κράσπεδα του Τσικνιά, καθώς και στην περιοχή του Αγίου Ελευθερίου στον Αϊ Σίδερο. Σύμφωνα με στοιχεία όμως, αποκλείεται η εκδοχή η Στενή να είναι χώρος του προχριστιανικού οικισμού. Πιθανότατα η Στενή προϋπήρχε του 1200. Σε γραπτά κείμενα, σαν οργανωμένη κοινωνία τη συναντούμε το 1390 και στη συνέχεια το 1616 σε έκθεση αξιωματούχου της Βενετικής Δημοκρατίας. Από το 1667, βάσει των εκκλησιαστικών αρχείων των καθολικών ενοριών, έχουμε πλήρη και ζωντανή εικόνα της πορείας μέσα στο χρόνο. Το χωριό της Στενής πρέπει να είναι αποτέλεσμα συνένωσης με τους συνοικισμούς Σποράδο και Καμάρι με την οικιστική επέκτασή τους. Ο Σποράδος κτίστηκε κατά την εποχή των Γκύζηδων 1207-1390 και το Καμάρι από στοιχεία, φαίνεται να υπήρχε κατά το έτος 1450, με καθέδρα την Φανερωμένη. Η ηλικία του Καμαριού πρέπει να ήταν ταυτόχρονη με της Στενής.

Η ονομασία του χωριού της Στενής δεν φαίνεται να έχει κάποια σχέση με ιστορικούς λόγους, ούτε μπορεί να είναι κατάληξη μιας μακροχρόνιας παραφθοράς. Η πιο λογική εξήγηση, είναι ενδεχομένως η οικοδομική ιδιομορφία και διάταξη του χωριού. Τα περισσότερα σπίτια του χωριού βρίσκονται εκατέρωθεν της κεντρικής οδικής αρτηρίας του χωριού που κάποτε θα πρέπει να ήταν κοίτη χειμάρρου λόγω της εδαφικής ιδιομορφίας. Επειδή λοιπόν το μεγαλύτερο μέρος του χωριού είναι οικιστικό συγκρότημα με μεγάλο μήκος και αναλογικά μικρό πλάτος, από αυτό το μακρόστενο σχήμα, πιθανόν να ονομάστηκε Στενή.

Η Στενή σαν κόμβος της περιοχής τόσο στις εποχές της Βενετοκρατίας όσο και της τουρκικής κυριαρχίας και στη συνέχει μετά την απελευθέρωση με τη σύσταση των δήμων, οπότε ήταν η έδρα του Δήμου Σωσθενίου, δικαιολογημένα είχε ξεχωριστή θέση.

Το 1823, αναφέρεται από στοιχεία του Α.Κ.Ε. ότι στον έρανο που έγινε στις καθολικές ενορίες του νησιού, παράλληλα με αυτόν που διεξαγόταν σε όλο το νησί, για την ενίσχυση του αγώνα, συγκεντρώθηκε ποσόν από 33.738 γρόσια από τα οποία τα 9.273 ήταν συνεισφορά των καθολικών χωριών της περιοχής και από αυτά, τα 1.913 αναλογούσαν στην περιοχή της Στενής. Περισσότεροι από 3.000 ήταν οι Τηνιακοί που αγωνίστηκαν για την Πατρίδα σε μάχες και ναυμαχίες με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Κάποιοι από αυτούς έχουν εντοπιστεί ιστορικά, κάποιοι άλλοι όχι.

Περί τους 80 νεκρούς και περίπου 20 τραυματίες στα πεδία των μαχών (ακόμη και της μακρινής Κορέας) ήταν η προσφορά της Στενής στους Αγώνες της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας μετά το 1912. Στον αγώνα κατά του κατακτητή πολλοί ήταν εκείνοι που έδωσαν στον αγώνα τη ζωή τους, υπέστησαν μεγάλες θυσίες, διέτρεξαν κινδύνους χωρίς μέτρο και υπολογισμό, μεταξύ αυτών εκτελεσθέντες από τα στρατεύματα κατοχής, αντιστασιακοί, φονευθέντες, τραυματίες κ.α.

Κατά την διάρκεια του Β’ παγκόσμιου πολέμου, η Στενή ήταν έδρα του Σταθμού Χωροφυλακής μέχρι της καταργήσεως του, με συνέπεια και η Κομανταρία του στρατού κατοχής, από 4-5 στρατιώτες, να έχει έδρα τη Στενή. Το φυλάκιο, το οποίο στεγαζόταν στο σπίτι των Καλλέργηδων, αριστερά του Αγίου Αντωνίου και μετέπειτα στο σπίτι της Στάθαινας (Τιβερίων) στον Αϊ-Στάθη, έμεινε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943 οπότε συνθηκολόγησαν οι Ιταλοί.

Τον χειμώνα του 1941 και ολόκληρο το 1942, η πείνα στην πιο τραγική της μορφή, θέριζε αυτούς που είχαν μικρό γεωργικό κλήρο, δηλαδή την πλειοψηφία του πληθυσμού. Μαρτυρίες επιζώντων αναφέρουν πεινασμένους ανθρώπους να γυρίζουν τα χωριά και να εκλιπαρούν για μια οκά κριθαρένιο αλεύρι, με αντάλλαγμα τη βέρα ή τα σκουλαρίκια της γυναίκας τους καθώς και νεαρούς ανθρώπους, χλωμούς από την ασιτία να ζητιανεύουν υποβοηθούμενοι από ραβδί, μη μπορώντας να πάρουν τα πόδια τους. Απόδειξη της θλιβερής πραγματικότητας που επικρατούσε είναι βέβαια τα στοιχεία που προκύπτουν από το Ληξιαρχείο Στενής και αφορούν θανάτους του έτους 1942, οπότε και πέθαναν συνολικά 21 άτομα, πολλά από αυτά από ασιτία.

Η περιοχή πήρε μέρος και στην Αντίσταση, επάνω στο νησί, στην Αθήνα, στα βουνά με το αντάρτικο, με ανάλογη προσφορά στη Μέση Ανατολή. Ενδεικτικά αναφέρουμε την Μαρία Σταμ. Καλλέργη, 23 χρονών τότε, από το Καμάρι, η οποία με την βοήθεια συγχωριανών της μεταφέρθηκε στον Πάνορμο Τήνου κι από εκεί στις 20 Ιουνίου 1941 έφτασε στις ακτές της Τουρκίας. Μετά από πολλές περιπέτειες και εχθρική μεταχείριση από τους γείτονές μας, έφτασε στην Συρία όπου μαζί με άλλους, τους ανέλαβαν οι σύμμαχοι. Στην συνέχεια υπηρέτησε ως νοσοκόμος στα στρατιωτικά νοσοκομεία της Μέσης Ανατολής και τον Απρίλιο του 1946 επέστρεψε στην ελεύθερη πατρίδα.

Αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής

Στην αρχαιότητα ο Τσικνιάς είχε την ονομασία Γυραί Πέτραι ή Γύρος και η φυλή που κατοικούσε στα Νότια κράσπεδα του Τσικνιά ήταν οι Γυραιείς μία από τις δώδεκα (12) φυλές της Τήνου.

Αρχαιότητες και αρχαιολογικοί χώροι, καθώς και ευρήματα δεν υπάρχουν, εκτός από θεμέλια κτισμάτων της θεάς Δήμητρας και Περσεφόνης. Επίσης βρέθηκαν αγγεία γεωμετρικής αρχαϊκής και κλασσικής εποχής, που βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Τήνου.

Στην περιοχή που βρίσκεται μέσα στα διοικητικά όρια Στενής πιθανολογείται η ύπαρξη αρχαίου οικισμού χωρίς όμως επιβεβαίωση από ανασκαφές. Κατά την διάνοιξη του αγροτικού δόμου Στενής – Τσικνιά βρέθηκε λίθινη κατασκευή. Παρόμοιες λίθινες κατασκευές βρέθηκαν σε προϊστορικούς οικισμούς της Κρήτης, γύρω στο 1600 π.Χ. για έκθλιψη ελαίων, καθώς και σε οικισμούς του 3^ου και 4^ου π.Χ. αιώνα.

Μια μαρμάρινη πλάκα με εγχάρακτη την εγγραφή, Πτολεμαείς ( μια από τις 12 φυλές της Τήνου) βρέθηκε έξω από το Καθολικό Ξωκλήσι Αγ. Μιχαήλ στον Τσικνιά. Στη Στενή έξω από ισόγειο σπίτι υπήρχε επιτύμβια αετωματική στήλη με ανάγλυφη παράσταση και γραφή, η οποία παραδόθηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Τήνου. Τέλος έχουμε λαξευμένα στοιχεία σε μετώπες σπιτιών της περιοχής.

Διοίκηση

Το 1207 οι Βενετοί Ευπατρίδες Ιερεμίας και Ανδρέας Γκύζης, συγγενείς του Δόγη της Βενετίας, έγιναν κυρίαρχοι της Τήνου. Μετά το θάνατό τους η Τήνος κληροδοτήθηκε διαδοχικά στους απογόνους τους, μέχρι του τελευταίου Γεωργίου Γκύζη, που πέθανε άκληρος το 1390. Έκτοτε η Τήνος περιήλθε υπό την άμεση κυριαρχία της Βενετικής Κυβέρνησης, που διόριζε ευπατρίδη Βενετό. Τον διοικητή πλαισίωναν στρατιωτικοί και διοικητικοί υπάλληλοι. Υποδεέστερες αρχές μετά την κεντρική διοίκηση, ήταν οι 24 κοινότητες της Τήνου, που για την περιοχή μας ήταν οι οικισμοί Καρυά, Κέχρος, Κουμάρος, Μέση, Μουσουλού (Μυρσίνη), Στενή, Φαλατάδος και Φιλιππάδος, με έδρα τα επί μέρους χωριά και ασκούσαν τη διοίκηση 1-2 πρωτόγεροι, ανάλογα με τον πληθυσμό του χωριού. Στην κοινότητα υπήρχε και γραμματικός που τον έλεγαν Νοτάριο.

Μετά την κυριαρχία των Τούρκων στα νησιά του Αιγαίου το 1715, οι τοπικοί άρχοντες ασκούσαν τη διοίκηση βάσει προνομίων που παραχωρούσε ο ίδιος ο Σουλτάνος, τους αχτναμέδες. Φτάνοντας στην εποχή της Επανάστασης και μετά, αφού ο Υψηλάντης συνέταξε προκήρυξη συγκροτήσεως εθνικού συστήματος διοίκησης, τη δημογεροντία, με αριθμό εκλεγομένων δημογερόντων ανάλογα με τον αριθμό των οικογενειών κάθε χωριού, από γραπτά στοιχεία μαθαίνουμε ότι ο Φαλατάδος είχε 3 δημογέροντες, η Μέση 2 και το Καμάρι της Στενής 1.

Γύρω στο 1833, με τον Νόμο περί συστάσεως των δήμων της 27-12-1833, που δημοσιεύτηκε στην εκδιδόμενη στο Ναύπλιο εφημερίδα της Κυβερνήσεως, 3/10-1-1834, συνεστήθη ο Δήμος Σωσθενίου, με έδρα τη Στενή, που αποτελούνταν από τα χωριά Στενή, Καρυά, Κέχρο, Μέση, Μουσουλού (Μυρσίνη), Ποταμιά, Τζάδο, Βωλάξ, Κουμάρο και Φαλατάδο. Παραλείπονται τα μέχρι τότε χωριά της περιοχής Μαστρομαρκάδος, Μικράδος και Φιλιππάδος, που, προφανώς, είχαν ερημώσει και είχαν μείνει ακατοίκητα.

Μετά το 1900 με το νόμο Δ.Ν.Ζ. 1912 περί συστάσεως των Δήμων και Κοινοτήτων καταργήθηκαν οι Δήμοι και μαζί και ο Δήμος Σωσθενίου και δημιουργήθηκαν η Κοινότητα της Στενής με έδρα τη Στενή που την αποτελούσαν τα χωριά Καρυά, μαζί με τον Λεβαντάδο, τον Κουμιάδο, τον Κέχρο, την Μέση, την Μουσουλού (Μυρσίνη), την Ποταμιά και τον Τζάδο και η Κοινότητα Φαλατάδου με έδρα το Φαλατάδο και επιμέρους χωριά το Βωλάξ και τον Κουμάρο.

Τα διοικητικά όρια, δηλαδή τα ακραία διαχωριστικά σημεία που προσδιορίζουν τα όρια του τότε Δήμου Σωσθενίου με τους άλλους όμορους Δήμους Τήνου και Περαίας. Από στοιχεία της εποχής, που στάθηκε δυνατό να περισωθούν, χωρίς βεβαίως να είναι ολοκληρωμένα αναφέρονται τα παρακάτω οριοθετικά τοπωνύμια Σκλερ, Παπάργυρας (Τσικνιά), Άγιος Δημήτριος, Λαγκάδι, Μαρούλη, Κεχροβούνι, Ξώμπουργο και στη συνέχεια με άγνωστα στοιχεία και τοπωνύμια φτάνουμε στην περιοχή Κακή Σκάλα όπου και κατέληγαν τα όρια του τότε Δήμου.

Από την 1^η Ιανουαρίου του 1999, σύμφωνα με τον Νόμο Καποδίστρια 2539/1997, η ευρύτερη περιοχή της Στενής μετονομάστηκε σε Δημοτικό Διαμέρισμα Στενής (περιλαμβάνει τους επιμέρους ενεργούς οικισμούς Στενή, Μέση, Μυρσίνη, Ποταμιά, Κέχρος, Τζάδος) και η ευρύτερη περιοχή του Φαλατάδου σε Δημοτικό Διαμέρισμα Φαλατάδου (περιλαμβάνει τους επιμέρους ενεργούς οικισμούς Κουμάρος, Βωλάξ και Φαλατάδος). Υπάγονται στον Δήμο Εξωμβούργου Τήνου μαζί με ακόμη 7 Δημοτικά Διαμερίσματα της ενδοχώρας του νησιού.

Το 2010 με το πρόγραμμα Διοικητικής μεταρύθμισης ‘Καλικράτης” όλο το νησί ενώνεται σε ένα Δήμο. το πρώην Δημοτικό Διαμέρισμα Στενής, ονομάζεται Τοπική Κοινότητα Στενής με έδρα τη Στενής και συμπεριλαμβάνοντας του οικισμούς Μέση, Μυρσίνη, Ποταμιά, Κέχρος, Τζάδος το οποίο διοικείται από Τριμελές Τοπικό Συμβούλιο.

Παιδεία Εκπαίδευση

Για την εκπαίδευση στο νησί και στην περιοχή ειδικότερα για την προ της κυριαρχίας εποχή, περίπου, τίποτα δεν ξέρουμε. Είναι γνωστό, όμως στη συνέχεια επί Τουρκοκρατίας, βάση προνομίων που είχε παραχωρήσει για την Τήνο ο ίδιος ο Σουλτάνος, υπήρχε κάποιου βαθμού και μορφής εκπαίδευση.

Από το 1 835 άρχισε η εκπαίδευση να λειτουργεί πιο συστηματικά και σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής. Κατά πρώτον στην περιοχή λειτούργησε αλληλοδιδακτικό σχολείο, στο χωριό Μέση, του σχολείου αυτού (όπως και των άλλων του νησιού) τις εν γένει δαπάνες κατά το μεγαλύτερο ποσοστό αντιμετώπιζε το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας. Προφανώς προτιμήθηκε η Μέση, σαν κεντρικό σημείο, για την εξυπηρέτηση των επιμέρους οικισμών Στενής και Φαλατάδου.

Το 1845 έγινε η σύσταση των δημοτικών σχολείων Στενής και Φαλατάδου που στεγάστηκαν σε ιδιωτικούς χώρους. Της Στενής λειτούργησε ενιαίο συγκρότημα δυο οικιών.

Τα έξοδα μισθοδοσίας των δασκάλων και τα έξοδα λειτουργίας επιβάρυναν τους Δήμους και αργότερα μέρος της δαπάνης ανέλαβε το Δημόσιο καθώς και το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας.

Το 1904 περατώθηκε το Σχολείο της Στενής και ξεκίνησε με 86 μαθητές. Στα τελευταία προπολεμικά χρόνια λειτουργούσε σαν διτάξιο και μεταπολεμικά σε τριτάξιο μέχρι το 1950. Στην ιστορία του σχολείου τους περισσότερους μαθητές τους είχε κατά το σχολικό έτος 1934 – 1935 με 184 μαθητές και τους λιγότερους το 1983 – 1984 με 33 μαθητές.

Πηγές :

1. Τίτλος Προγράμματος Κατάρτισης “ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ”, Πρακτική Άσκηση στον Δήμο Εξωμβούργου Τήνου, Εκπαιδευτική Ενότητα: Διαμόρφωση ενός λειτουργικού χάρτητου Πολιτιστικού – Θρησκευτικού Τουρισμου της Τήνου, 2004 (http://www.tinos.biz/kek_falatadou.htm)

2. Απόστολος Μωραϊτης, Δήμος Σωσθενίου Τήνου (Περιοχή Κοινοτήτων Στενής Φαλατάδου). Οδοιπορικό Μέσα στο χρόνο, Αθήνα, 1994